İVRİZ KAYA ANITI

İVRİZ KAYA ANITI

Konya Ereğli'si yakınındaki bir su kaynağının üzerindeki kayalık yüzeyine oyulmuş olan 4,20 m. Boyundaki bu muhteşem kabartma Aramlaşmış Geç Hitit sanatının anıtsal bir örneği ve Geç Hitit döneminin en önemli eserlerinden birisidir. Tanrı figürünün yüzü önündeki hiyerogliflerden, anıtın Kral Varpalavas tarafından diktirilmiş olduğu anlaşılmaktadır.

Tanrının külahı ve her iki figürün saç ve sakal stilizasyonu ile büyük ve kavisli burunları Aramlı öğelerdir. Tanrı külahındaki boynuzlarda Aram Kralı Panamuva dönemine ait Zincirli’deki bir hadad heykelinin başında gördüğümüz gibi Aramlılara öz bir biçimde düzenlenmiştir. Kral Varpalavas zengin bezemeli bir entari Zincirli ve Sakçaközü eserlerinden tanıdığımız Aram tarzı bir manto giymiştir. Kralın başlığı da zengin işlemeler ve incilerle süslüdür. Başlığın ön yüzünde ayrıca altından filigranlı yuvarlak bir mücevher bulunmaktadır. Kral mantosunun iki ucunu altından yapılmış olduğunu söyleyebileceğimiz bir fryg çengel iğnesi ile tutturmuştur. Hem kralın hem de tanrının kemerleri fryg ürünüdür.

Saya geldiğimiz Aram ve fryg öğelerine karşın İvriz kaya anıtında birçok Hitit özellikleri de göze çarpar. Anıtın bir kaynak yanında yer alması, Eflatun pınar anıtında olduğu gibi bir Hitit âdetidir. Kralın iki elini yumruk biçiminde yüzünün önünde tutması Büyük Krallık dönemindeki bir Alacahöyük kabartmasından gördüğümüz gibi bir Hitit âdetidir. Tanrını duruşu ve giysisi tamamıyla Hitit tarzındadır. Kısa gömleği dizler üzerinde Malatya kabartmalarındaki gök tanrısında olduğu gibi, uçan bir kırlangıcın önden görünüşü biçimindedir. Her iki elin duruşu Yazılıkaya kabartmalarındaki gibidir. Hiyeroglif yazıtında görülen W işareti buradaki tanrının Hititlerin Gök Tanrısı olduğuna işaret eder. Ancak burada bir Aram katkısı olarak, ona başak ve üzüm salkımı gibi tarımla ilgili simgelerde eklenmiştir. Böylece tanrı burada yalnız göğün hâkimi olmayıp, aynı zamanda bitkilerinde yaratıcısıdır. Üzüm ve başak gibi simgeler aynı zamanda bereketin de simgesi olup yüzyıllar boyu simgesel değerini korumuştur. Denilebilir ki İvriz kaya anıtındaki Tanrının gök tanrısı olmasının yanında aynı zamanda bir bereket tanrısıdır.

İvriz Kaya Kabartması bu görünüşü ile Aramlı Kral Varpalavas tarafından Hitit ve Luvi kökenli yerli uyruklar için yaptırılmış bir anıttır. Nitekim Aramlı kralın anıtındaki yazıt Aramca olmayıp Hititlerin ve Luvilerin kullandığı hiyerogliflerden oluşmaktadır.

Hiyeroglifte adı verilen Varpalavas Assur yazıtlarında M.Ö.738 tarihinden beri Urballa olarak anılmaktadır. Böylece İvriz kaya anıtının M.Ö. 730 sıralarında işlendiği ortaya çıkmaktadır. Kabartmanın zincirlideki Barrakap eserlerine ve Sakçegözü eserlerine benzemesi ve kralın elbisesinde Fryg fibulası ile fryg kemerinin görülmesi, yapılış tarihin daha çok M.Ö.720 sıralarında olduğuna işaret etmektedir.

İvriz kaya anıtındaki zengin geometrik desenli bezeme yöntemi Fryg’lere, oradan İonlara, yine kralın incilerle süslü başlığı ise Lydia’lılara ve oradan da İon sanatına geçmiştir.